Nazwa
Nazwa kontynentu wywodzi się od akadyjskiego słowa aṣû oznaczającego wejście,miejsce jasne,kraj wschodzącego słońca.Początkowo nazwa ta odnosiła się jedynie do Azji Mniejszej.Około 450 r.przed narodzeniem Chrystusa odróżniono Azję Właściwą od Azji Mniejszej.Azja(Asja)była imieniem nimfy okeanidy w mitologii greckiej.Tak również nazywano i rodzaj żyta.Prawdopodobne jest również,że nazwa"Azja"pochodzi od greckiego określenia Asios leimon(dosł.łęg azyjski).Asios utworzone byłoby od greckiego asis,oznaczającego muł rzeczny.Wymieniony łęg azyjski leżał u ujścia rzeki Kaistru w pobliżu Efezu,a więc w Azji Mniejszej.Z chwilą podboju Azji Mniejszej przez Persów
Grecy nazwali Azją obszary leżące na wschód od Morza Egejskiego.Dopiero
później nazwą tą objęto cały kontynent.
Państwa Azji
| Państwa niepodległe | ||||
|---|---|---|---|---|
| Państwo | Stolica | Powierzchnia(w km²) | Ludność Stan na 1 stycznia 2008 | |
| Afganistan | Kabul | 647500 | 33057000 | |
| Arabia Saudyjska | Rijad | 2240000 | 27416597 | |
| Armenia | Erywań | 30000 | 3275000 | |
| Azerbejdżan | Baku | 86600 | 9213007 | |
| Bahrajn | Manama | 711 | 689345 | |
| Bangladesz | Dhaka | 144000 | 151368352 | |
| Bhutan | Thimphu | 47000 | 682321 | |
| Brunei | Bandar Seri Begawan | 5770 | 372361 | |
| Chiny | Pekin | 9572419 | 1306313813 | |
| Cypr | Nikozja | 9251 | 778924 | |
| Filipiny | Manila | 300000 | 91468677 | |
| Gruzja | Tbilisi | 69700 | 4691808 | |
| Indie | Nowe Delhi | 3287590 | 1102358999 | |
| Indonezja | Dżakarta | 1912988 | 24697310 | |
| Irak | Bagdad | 437072 | 28074906 | |
| Iran | Teheran | 1648195 | 69000869 | |
| Izrael | Jerozolima | 20991 | 6995301 | |
| Japonia | Tokio | 377835 | 128917246 | |
| Jemen | Sana | 527970 | 20727063 | |
| Jordania | Amman | 89342 | 5308000 | |
| Kambodża | Phnom Penh | 181040 | 13607000 | |
| Katar | Ad-Dauha | 11437 | 840290 | |
| Kazachstan | Astana | 2717300 | 15233244 | |
| Kirgistan | Biszkek | 198500 | 5081429 | |
| Korea Południowa | Seul | 99392 | 49640671 | |
| Korea Północna | Pjongjang | 122762 | 22912177 | |
| Kuwejt | Kuwejt | 17820 | 2600000 | |
| Laos | Wientian | 236800 | 5800000 | |
| Liban | Bejrut | 10452 | 3820000 | |
| Malediwy | Male | 298 | 359008 | |
| Malezja | Kuala Lumpur | 329750 | 22662365 | |
| Mjanma | Naypyidaw | 676600 | 53953136 | |
| Mongolia | Ułan Bator | 1565500 | 2791272 | |
| Nepal | Katmandu | 147181 | 28287147 | |
| Oman | Maskat | 309500 | 2340000 | |
| Pakistan | Islamabad | 803940 | 178801560 | |
| Rosja | Moskwa | 17075400 | 140832540 | |
| Singapur | Singapur | 682 | 4425720 | |
| Sri Lanka | Sri Dźajawardanapura Kotte | 65610 | 20222240 | |
| Syria | Damaszek | 185180 | 18881361 | |
| Tadżykistan | Duszanbe | 143100 | 7320815 | |
| Tajlandia | Bangkok | 513115 | 64185502 | |
| Timor Wschodni | Dili | 15007 | 1040880 | |
| Turcja | Ankara | 779452 | 76704412 | |
| Turkmenistan | Aszchabad | 488100 | 3999923 | |
| Uzbekistan | Taszkent | 447400 | 27307134 | |
| Wietnam | Hanoi | 329560 | 82689518 | |
| Zjednoczone Emiraty Arabskie | Abu Zabi | 83600 | 4320000 | |
| Terytoria zależne | ||||
|---|---|---|---|---|
| Terytorium | Ośrodek administracyjny |
Powierzchnia(w km²) | Ludność(2006 r.) | Status |
| Akrotiri | Episkopi Cantonment | 123 | 6400 | terytorium zamorskie Wielkiej Brytanii |
| Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego | nie posiada | 60 | brak ludności stałej | terytorium zależne Wielkiej Brytanii |
| Dhekelia | Episkopi Cantonment | 130,8 | 7800 | terytorium zamorskie Wielkiej Brytanii |
| Palestyna | Jerozolima | 66630 | 3703878 | brak ustalonego statusu |
| Wyspa Bożego Narodzenia | Flying Fish Cove | 135 | 2839 | terytorium zależne Australii |
| Wyspy Kokosowe | West Island | 14 | 574 | terytorium zależne Australii |
Następujące terytoria spełniają wszelkie kryteria bycia państwem,jednak nie są uznawane na arenie międzynarodowej przez inne kraje.
| Państwa nieuznawane | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Nazwa | Stolica | Powierzchnia(w km²) | Ludność | Status oficjalny | Uwagi |
| Abchazja | Suchumi | 8600 | 250000 | autonomiczna prowincja Gruzji | |
| Cypr Północny | Nikozja | 3355 | 210947 | część Cypru | uznawany tylko przez Turcję |
| Górski Karabach | Stepanakert | 4400 | 145000 | część Azerbejdżanu | |
| Osetia Południowa | Cchinwali | 3900 | 70000 | część Gruzji | |
| Tajwan | Tajpej | 35980 | 22894384 | prowincja Chin | rząd Chińskiej Republiki Ludowej jest uznawany przez kilkadziesiąt państw świata jako jedyna władza Chin w tym Tajwanu |
Terytoria autonomiczne
Następujące obszary,pozostając integralną częścią państwa posiadają większy lub mniejszy zakres autonomii:- Aceh w Indonezji
- Adżaria w Gruzji
- Ałtaj w Rosji
- Buriacja w Rosji
- Chakasja w Rosji
- Chanty-Mansyjski Okręg Autonomiczny w Rosji
- Czukocki Okręg Autonomiczny w Rosji
- Górski Badachszan w Tadżykistanie
- Kuangsi w Chinach
- Hongkong w Chinach
- Jakucja w Rosji
- Jamalsko-Nieniecki Okręg Autonomiczny w Rosji
- Karakałpacja w Uzbekistanie
- Kurdystan w Iraku
- Makau w Chinach
- Mongolia Wewnętrzna w Chinach
- Muzułmańskie Mindanao na Filipinach
- Nachiczewańska Republika Autonomiczna w Azerbejdżanie
- Ningxia w Chinach
- Sinciang w Chinach
- Tuwa w Rosji
- Tybet w Chinach
- Żydowski Obwód Autonomiczny w Rosji
Inne terytoria sporne i separatystyczne
- Celebes
- Czeczenia
- Dżammu i Kaszmir
- Papua Zachodnia
- Kaszmir
- Kurdystan
Wielkie regiony Azji
Regiony w Azji:
Azja Północna(Syberia)
Azja Środkowa
Azja Zachodnia(Bliski Wschód)
Azja Południowa
Azja Wschodnia(Daleki Wschód)
Azja Południowo-Wschodnia
- Azja Zachodnia
- Bliski Wschód
- Kaukaz
- Środkowy Wschód
- Azja Środkowa
- Azja Południowa(subkontynent indyjski)
- Azja Południowo-Wschodnia
- Daleki Wschód(Azja Wschodnia)
- Syberia(Azja Północna)
Warunki naturalne
Ukształtowanie poziome
Azja położona jest niemal w całości na półkuli wschodniej i
północnej.Jedynie niewielkie obszary leżą na półkuli zachodniej(Półwysep Czukocki) i południowej(część Archipelagu Malajskiego).Wyspy zajmują 6,17% obszaru Azji.Zlokalizowane są wzdłuż wschodnich i
południowo-wschodnich wybrzeży w trzech archipelagach:Malajskim,Japońskim i Filipińskim.Największymi wyspami Azji są:Borneo(736 tys.km²),Sumatra(427 tys.km²),Honsiu(228 tys.km²),Celebes(197 tys.km²),Jawa(126 tys.km²),Luzon(106 tys.km²).Półwyspy zajmują 8,7
mln km²(19% powierzchni Azji).Największe z nich to:Półwysep Arabski(2,78 mln km²),Indochiński(2,17 mln km²),Indyjski(2088 tys.km²),Azja Mniejsza(0,5 mln km²),Tajmyr(0,4 mln km²),Kamczatka(0,27 mln
km²) i Półwysep Koreański(0,22 mln km²).Linia brzegowa Azji wynosi 69,9 tys.km,najbardziej rozwinięta jest we
wschodniej i północnej części kontynentu.Rozciągłość południkowa
wynosi 8,45 tys.km,a równoleżnikowa 12,5 tys.km.Wody oblewające Azję należą do 3 oceanów.Na północy ląd Azji
otaczają płytkie morza szelfowe:Czukockie,Wschodniosyberyjskie,Łaptiewów,Karskie;na wschodzie morza:Beringa,Ochockie,Japońskie,Żółte,Wschodniochińskie,Południowochińskie,Jawajskie,Banda,Moluckie,Seram,Flores,Sawu,Arafura;na południu wody Morza
Arabskiego i Zatoki Bengalskiej.Średnia odległość od mórz wynosi
750 km,a maksymalna 2400 km.Między półwyspami i wyspami Azji znajduje się wiele głęboko wciętych
zatok i przybrzeżnych otwartych,pół zamkniętych lub zamkniętych basenów morskich.Najważniejsze z nich znajdują się na Oceanie Atlantyckim
i są to Morza:Śródziemne,Czarne,Karskie,Łaptiewów,Wschodniosyberyjskie,Czukockie,Beringa,Ochockie,Japońskie,Żółte,Wschodniochińskie,Południowochińskie,Arabskie,Czerwone,tzw.Indonezyjskie,Morze Śródziemne(nazwa obejmująca łącznie wszystkie morza
wokół Archipelagu Malajskiego i Filipin)oraz Zatoki:Bengalska i Perska.
Ukształtowanie pionowe
Azja jest najbardziej zróżnicowanym kontynentem pod względem
ukształtowania pionowego.Znajduje się tutaj zarówno najwyższy(Mount
Everest,8848 m n.p.m.)jak i najniższy punkt na naszej Ziemi(depresja
Morza Martwego;422 m p.p.m.).Maksymalna deniwelacja osiąga 9270
metrów.Azja jest pomijając Antarktydę obszarem o najwyższej średniej
wysokości(średnia wynosi 960 metrów,a bez wysp 986 metrów).Obszary
poniżej 300 m n.p.m.zajmują 32,4% powierzchni,obszary o wysokościach
między 300–500 m n.p.m.12,6%,a tereny powyżej 500 m n.p.m.zajmują
55%(w tym aż 5,5% to tereny powyżej 4000 m n.p.m.).Najwyżej wzniesiona jest Azja Środkowa(zwana też czasami Azją
Wysoką).Znajduje się tutaj wysokogórska Wyżyna Tybetańska otoczona
potężnymi pasmami górskimi:Himalajami(od południa),Karakorum(od
południowego zachodu) i Kunlun(od północy).Pasma te zbiegają się na
zachodzie w węźle Pamir.Od Azji Wysokiej aż do Morza Czarnego i
Śródziemnego biegnie obszar pokryty dużą ilością pasm górskich(np.Kaukaz,Góry Pontyjskie,Zagros).Obszary nizinne występują w jej północno-zachodniej części:Nizina Turańska,Zachodnio- i Północnosyberyjska,na wschodzie leży Nizina Północno chińska,na południu Nizina Gangesu,Indusu i Mezopotamii.Wielkie obszary wyżynne występują na północy(Wyżyna Środkowosyberyjska),zachodzie(Pogórze Kazachskie) i południu(wyżyna Dekan,Półwysep Indyjski).Wyżyna Dekan
opada ku wschodowi i zachodowi krawędziowymi górami(Ghaty Wschodnie i
Zachodnie),podobnie krawędziowe góry towarzyszą zachodnim i południowym
brzegom Półwyspu Arabskiego.Wysoko położone obszary wyżynne,otoczone pasmami górskimi,stanowią
integralną część Azji Zachodniej i Centralnej.Na zachodzie są to
Wyżyny:Anatolijska,Armeńska i Irańska.Wśród licznych otaczających je
łańcuchów górskich należy wymienić góry:Pontyjskie,Taurus,Kaukaz,Elburs,Kopet-dag,Zagros i Mekran.Dalej ku wschodowi wysokości pasm górskich wzrastają.Znajduje się tu najpotężniejszy na świecie węzeł górski Pamir,nazywany Dachem Świata,w którym zbiegają się jedyne na świecie łańcuchy górskie,przekraczające 7000 m n.p.m.:Tienszan,Hindukusz,Karakorum,Himalaje oraz Kunlun i Hengduan Shan.Południowym przedłużeniem Gór Syczuańskich są pasma górskie Półwyspu Indochińskiego i Archipelagu Malajskiego.Między Himalajami a Kunlunem znajduje się,uważana za najwyżej położoną na świecie,Wyżyna Tybetańska,a między Kunlunem i Tienszanem wyżynna Kotlina Kaszgarska.Dalej na północnym wschodzie znajduje się rozległa Wyżyna Mongolska,którą otaczają pasma:Ałtaju,Sajanów,Gór Jabłonowych i Wielkiego Chinganu.Wschodnia część Syberii stanowi również obszar wyżynno-górski.Rozległe płaskowyże(m.in.Wyżyna Ałdańska,Zejsko-Burejska,Anadyrska)oddzielone są od siebie górami, m.in.:Czerskiego,Wierchojańskimi,Kołymskimi,Koriackimi i Sichote Aliń, a także górami Kamczatki.Obszary górskie przeważają też na Półwyspie Koreańskim,w południowych Chinach,na Wyspach Japońskich,Tajwanie i Filipinach.Znaczne obszary(ok.16,5 mln km²)Azji zajmują pustynie,występujące zarówno w strefie zwrotnikowej(Półwysep Arabski,Nizina Hindustańska),podzwrotnikowej(pustynie Iranu),jak i umiarkowanej,kontynentalnej(Nizina Turańska,Kotlina Kaszgarska,Pustynia Gobi).
Budowa geologiczna
Budowa geologiczna Azji jest bardzo złożona.Najstarszymi jej elementami strukturalnymi są krystaliczne platformy prekambryjskie:syberyjska,chińska,dekańska i arabska.Dwie ostatnie stanowią fragmenty dawnego kontynentu Gondwany i zostały połączone z Azją dopiero w kenozoiku.Mniejsze krystaliczne masywy prekambryjskie występują m.in.w:Tybecie,Kotlinie Kaszgarskiej,Mandżurii, na Półwyspie Koreańskim i w środkowo-wschodniej części Półwyspu Indochińskiego.Obok prekambryjskich struktur platformowych występują też platformy paleozoiczne są to położone w zachodniej Azji płyty turańska i
zachodniosyberyjska.Pozostałą część obszaru Azji zajmują różnowiekowe
orogeny.Najstarsze z nich,tzw.struktury bajkalskie,pochodzą z
przełomu prekambru i paleozoiku.Orogeny kaledońskie występują przede
wszystkim w Azji Środkowej,należą do nich.m.in.:Sajany,część Tienszanu i Pogórze Kazachskie.Struktury hercyńskie prócz granicznego Uralu i położonego na północy półwyspu Tajmyr zajmują wielkie przestrzenie Azji Środkowej,obejmując m.in.:Ałtaj,Wyżynę Mongolską,Wielki i Mały Chingan,a także część Tienszanu i Kunlunu.
Strefy roślinne
Wieczne lody Arktyki zajmują północne krańce kontynentu azjatyckiego graniczące z Oceanem Arktycznym biegunem północnym.Występuje tu noc i dzień polarny.Wieczne lody arktyki zwane są trafnie
pustynia lodową.W tym środowisku życie skupia się wokół morza.Mimo
ekstremalnych warunków pustynie lodowe nie są pozbawione roślin.Na
wystających spod lodu skałach można spotkać porosty,a w szczelinach skalnych,mchy.Na glinianej glebie pojawiają się darnie.Pojedynczo i rzadko rosną tu także rośliny kwiatowe m.in.arktyczne gatunki skalnic,jaskrów,głodków czy niezapominajek.Tundra
zajmuje północne krańce kontynentu Azjatyckiego.Z południa na północ
przechodzi w pustynię lodową.Ma klimat delikatniejszy od arktycznego,lecz i tak bardzo ostry.Występuje tu noc i dzień polarny.Tundra jest
bezleśną krainą.Drzewa nie są w stanie tu przetrwać.Rosną tu jedynie
skarłowaciałe gatunki brzóz,wierzb,sosen,świerków np.:brzoza karłowata,wierzba zielna,wierzba polarna.W miarę jak warunki stają się suchsze wzrasta znaczenie porostów.Gdy tundra jest wilgotna,więcej na niej mchów.Tajga zajmuje gruby"pas"opasający Azję poniżej koła podbiegunowego północnego.Stanowi największy lądowy biom świata,zachowany w bardzo dobrym stanie
dzięki małej eksploatacji przez człowieka.Dość ostry klimat i kwaśna
uboga gleba umożliwia egzystencję drzewom iglastym.Drzewa szpilkowe są
najlepiej przystosowane do życia w tej strefie:igły są trwałe,skórkowate,odporne na mróz.Dlatego drzewa liściaste np.:brzozy,olsze,topole,wierzby stanowią tylko domieszkę.W lasach borealnych(tajdze)dominuje zwykle jeden z gatunków sosny,świerka,jodły czy modrzewia.Na Syberii np.przeważa świerk syberyjski i modrzew syberyjski.Na dalekim wschodzie modrzew dahurski.W lasach sosnowych i modrzewiowych warstwa runa jest bogata,tworzą ją borówka brusznica,mącznica lekarska,bażyna czarna,porosty,głównie chrobotki i płucnice.W lasach jodłowych i świerkowych panuje mrok,dlatego runo jest mniej rozwinięte,rosną tu borówki czarne,szczawik zajęczy,gruszyczki,widłaki i mchy.W lasach borealnych z powodu zmarzliny zatrzymującej wodę jest dużo
mokradeł i torfowisk(w Azji,głównie w zachodniej Syberii).Torfowiska
wysokie tworzą głównie mchy torfowe.Mało tu roślin kwiatowych.Reprezentuje je żurawina błotna,modrzewnica zwyczajna,borówka bagienna,bażyna czarna.Na torfowiskach niskich więcej jest turzyc,wełnianka i bagnic torfowych.Step Azji
Od Uralu po górny bieg rzeki Ob rozciągają się stepy południowo
syberyjskie.Na wschodzie duże powierzchnie pokrywają stepy Zabajkala
łączące się ze stepami Mongolii i północnych Chin.Cechą charakterystyczną stepu Syberyjskiego są rozsiane na ich obszarze
enklawy z roślinnością solniskową,laskami brzozowo-osikowymi i
sosnowymi.Trzcinowiska zajmują zabagnienia terenu.Nad wszystkimi
roślinami dominują trawy.Stepy wschodniej części Azji mają charakter jeszcze bardziej trawiasty.Roślinność jest tu dosyć monotonna.Chłodne pustynie i półpustynie Azji zajmują środek kontynentu azjatyckiego.Pokrywę roślinną stanowią przeważnie luźno rozrzucone kępy traw i ziół, między którymi pojawiają się okresowo rośliny efemeryczne.Można tu spotkać krzewy oraz byliny
osiągające nawet 5 m.Chłodne pustynie i półpustynie Azji zgrupowane są
zasadniczo w dwóch regionach są to pustynie środkowoazjatyckie(kazachstańsko-dżungarskie i irańsko-turańskie)oraz centralnoazjatyckie(pustynne wyżyny Azji centralnej).W Azji środkowej największą
powierzchnię zajmują pustynie piaszczyste ze stosunkowo bogatą
roślinnością składającą się z traw,turzyc,roślin motylkowych i krzewiaste krzewiastych saksaułów.Dużo jest ziół i innych roślin efemerycznych.W Azji centralnej brak
jest roślinności efemerycznej.Szatę roślinną tworzy trawa(np.wysoka trawa czij) i krzewy m.in.karagan i rokitnik.Lasy liściaste strefy umiarkowanej Azji zajmują wschód tego kontynentu i wyspę Honsiu.Monsunowe wiatry sprawiają,że zima jest tu raczej bezśnieżna.Podobnie
jak w Europie lasy liściaste Azji są zróżnicowane w zależności od
siedliska jakie zajmuje.Mamy tu odpowiedniki naszych dąbrów,łęgów,grądów,ale złożone z zupełnie innych gatunków.Tak np.na wyżynach
rosną bogate lasy z dębem mongolskim,lipa mandżurską i korkowcem amurskim.Na nizinach i w dolinach rzek spotykamy lasy z lipą amurską,jesionem mandżurskim i orzechem mandżurskim.W warstwie krzewów rośnie wiciokrzew,lilak,różaneczniki i ligustry.W lasach Dalekiego Wschodu występuje miłorząb dwuklapowy i magnolie.Lasy zwrotnikowe i sawanny Azji zajmują Półwysep Indyjski i wyżyny Gór Południowochińskich.O ich charakterze decyduję długość dwóch pór roku(pora sucha i
deszczowa).Lasy zwrotnikowe w trakcie pory deszczowej trudno odróżnić
od równikowych,również ze względu na niektóre wspólne gatunki,np.:Teczyna.Już jednak w porze suchej większość lasów zwrotnikowych traci liście,a
równikowe są wiecznie zielone.W krajobrazie sawann charakterystyczne
są dwa elementy:zwarta warstwa traw(dominuje wśród nich Imperata cylindrica zwana trawą alang alang)oraz rzadko rozmieszczone pojedyncze drzewa.Wilgotne lasy równikowe Azji zajmują zachodnie wybrzeża półwyspu Dekan,Nizinę Gangesu,Irawadi,Półwysep Indochiński i większość wysp Archipelagu Malajskiego.Są to wiecznie zielone lasy w których nie dochodzi do zmian pór roku.Zasadniczo las ten składa się z warstwy drzew,krzewów i runa.Runo jest
bardzo słabo rozwinięte,warstwę krzewów tworzą zwykle młode drzewa.Warstwa drzew jest najbujniejsza.W koronach drzew roi się od lian,epifitów,mszaków,glonów i porostów.Z równikowych lasów Azji pochodzi cynamonowiec,muszkatołowiec i pieprz.Góry Azji Na południowych stokach Himalajów rosną wiecznie zielone lasy równikowe i zwrotnikowe.Sięgają one zwykle około 3000 m n.p.m.Rośnie w nich dąb,klon,magnolia,bambus.Powyżej znajdują się lasy z jodłą,cisem,choiną i różanecznikami
które sięgają 4200 m n.p.m.Jeszcze wyżej spotykamy zarośla krzewiaste z
brzozami i różanecznikami,a ponad nimi murawy alpejskie.Piętro
wiecznych śniegów zaczyna się na wysokości 4400–5700 m n.p.m.Na
północnych stokach Himalajów rozwijają się zbiorowiska pustynne i
półpustynne.Przechodzą one w murawy alpejskie.
Stosunki wodne
Rzeki
Najdłuższymi rzekami Azji są:Jangcy(6300 km),Huang He(5464 km),Amur(4510 km),Mekong(4500 km),Lena(4400 km),Jenisej(4102 km),Ob(4338 km),Indus(3180 km) i Syr-daria(3078 km).Najdłuższą rzeką Azji,stanowiącą dopływ innej rzeki,jest wpadający do Obu Irtysz(4248 km).Największe dorzecza posiadają rzeki syberyjskie:Ob(2975 km²),Jenisej(2580 km²),Lena(2490 km²) i Amur(1855 km²).Najwięcej wody do Oceanu Spokojnego odprowadza Jangcy(35 tys.m³/s),największą ilość zawiesiny(2,18 mld t rocznie)niosą Ganges z Brahmaputrą,tworzące u wspólnego ujścia potężną deltę.W środkowej i zachodniej Azji wiele rzek ma charakter okresowy lub
epizodyczny.Liczne rzeki,powstające w górach,mają w górnym biegu
charakter stały,ale kończą swój bieg w niewielkich bezodpływowych
jeziorach(np.Tarym o długości 2030 km)lub wręcz w piaskach pustyń.
Jeziora
Największe jeziora występują w północnej,środkowej i zachodniej części Azji,są to oprócz Morza Kaspijskiego silnie wysychające obecnie Jezioro Aralskie(ok.33,6 tys.km²),najgłębszy na świecie Bajkał(powierzchnia 31,5 tys.km²) i częściowo słone jezioro Bałchasz(17–22 tys.km²).Syberia,szczególnie zachodnia,jest miejscem występowania rozległych obszarów bagiennych.
Lodowce
Współczesne zlodowacenie Azji zajmuje największe przestrzenie na
wyspach arktycznych,w daleko na północ wysuniętych górach Syberii:Byrranga(Tajmyr),Czerskiego,Wierchojańskich(Jakucja),Koriackich(Kamczatka)oraz w wysoko wzniesionych pasmach Azji Centralnej(Karakorum,Himalaje,Hindukusz,Pamir,Tienszan,Kunlun,Ałtaj) i Zachodniej(Kaukaz).Linia wiecznego śniegu,przebiegająca na wyspach arktycznych na poziomie morza,najwyżej wznosi
się w Azji Środkowej,w wysokich pasmach górskich,położonych w
skrajnie suchym,kontynentalnym klimacie zwrotnikowym.W Tybecie,w
Transhimalajach dochodzi do 6100 m n.p.m.Największe lodowce znajdują się w:Karakorum(Sjaczen 1189 km²,Baltoro 755 km²,Hispar 622 km²),Pamirze(Fedczenki 995 km²) i Tienszanie(Inylczek Południowy 500 km²).
Ludność
Azję zamieszkuje 4210 mln ludzi,co stanowi 60,3% ludności świata.Obszar cechuje się wysokim średnim wskaźnikiem przyrostu naturalnego(17‰),przy czym najwyższe wartości osiąga on w Syrii(37,1‰),Iraku(36,8‰) i Jemenie(36,7‰),najniższy w Japonii(-0,2‰).Średnia gęstość zaludnienia 93 osoby/km².Rozmieszczenie ludności
jest bardzo nierównomierne.Obszary Niziny Hindustańskiej,Jawy i Niziny
Południowochińskiej stanowią najgęściej zaludnione obszary świata(powyżej 600 osób/km²).Inne tereny,m.in.wysokie góry,pustynie Azji
Środkowej,daleka Północ,są praktycznie niezaludnione.Największymi miastami Azji są:Tokio(13,0 mln),Mumbaj(13,0 mln),Karaczi(12,0 mln),Delhi(11,0 mln),Seul(11,0 mln),Stambuł(10,3 mln),Szanghaj(10,0 mln),Dżakarta(9,2 mln),Pekin(7,5 mln),Teheran(7,3 mln) i Bangkok(7,0 mln).Największe zespoły miejskie tworzą:Tokio(35,0 mln),Seul(23,0 mln),Mumbaj(20,0 mln),Nowe Delhi(20,0 mln),Kolkata(15,6 mln),Pekin(15,0 mln),Osaka(13,5 mln),Szanghaj(13 mln).Azja jest kolebką najstarszych cywilizacji globu ziemskiego:sumeryjskiej,hetyckiej,hebrajskiej,perskiej,indyjskiej,chińskiej,mongolskiej itp.Badaniem tych kultur zajmują się odpowiednie działy orientalistyki.
Rekordy kontynentu azjatyckiego
Największy półwysep Półwysep Arabski(2780 tys.km²)
Największa wyspa Borneo(746 tys.km²)
Największy archipelag Archipelag Malajski
Największe jezioro Morze Kaspijskie(374 tys.km²)
Najgłębsze jezioro największa kryptodepresja jezioro Bajkał(1637 m p.p.m.)
Najdłuższa rzeka Jangcy 6300 km
Najwyższy szczyt Mount Everest(Czomolungma)(8850 m n.p.m.)
Największa depresja Morze Martwe(~422 m p.p.m.)
Najwyższa wyżyna Wyżyna Tybetańska(5500 m n.p.m.o powierzchni ok.2,5 mln km²)
Największa delta rzeczna Ganges z Brahmaputrą(2/3 powierzchni Polski)
Najniższa temperatura Ojmiakon(−71,2°C)
Najwyższa temperatura Tirat Cvi,Izrael(53,9°C)
Największe opady Czerapuńdżi ~11 tys.mm w 1861 r.(22987 mm)
Najludniejsze państwo Chiny(~1,32 mld w 2007 r.)
Największe państwo Rosja(~17075253 km²)
Państwo o największej gęstości zaludnienia Singapur(6751 osób/km²)
Państwo o najniższej gęstości zaludnienia Mongolia(1,89 osób/km²)
Najludniejsze miasto Tokio(aglomeracja)(27,9 mln w 2005 r.)
Największa ilość stref klimatycznych wszystkie strefy klimatyczne świata
Największa ilość ras wszystkie rasy świata
Największa ilość religii wszystkie religie świata
Najdłuższa nazwa miasta Miasto aniołów,wielkie miasto,wieczny
klejnot,niezdobywalne miasto boga Indry,wspaniała stolica świata
wspomaganego przez dziewięć pięknych skarbów,miasto szczęśliwe,obfitujące w ogromny Pałac Królewski,który przypomina niebiańskie
miejsce gdzie rządzi zreinkarnowany bóg,to miasto dane przez Indrę,zbudowane przez Wisznu pełna nazwa Bangkoku
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz